Cuma , 29 Mart 2024
En Son Yazılar

PİYASALAR VE DENGE

Tuğberk Çiloğlu

Finansal piyasalardaki varlık fiyatları  dengeye gelir mi? İstikrarlı bir denge noktası var mıdır? Bu soruya çok farklı yanıtlar verilebilir, verildi de. İktisat teorisi uzun yıllar bu sorunun cevabını araştırdı, çeşitli kuramlar geliştirdi.

Klasik iktisat teorisine göre piyasalardaki fiyatlar daima denge noktasına doğru ilerler. Teori şöyledir; bir malın fiyatı o malın arzının ve talebinin kesiştiği noktada oluşur. Eğer dengeden sapma olursa, örneğin fiyat olması gereken seviyenin üstünde oluşursa, piyasa bu yanlış fiyatlamayı en kısa sürede düzeltir, fiyat tekrar denge düzeyine döner. Fakat gerçekte böyle mi?

İktisat teorisi denge analizini oldukça cesur bir varsayımın üzerine kurdu; piyasalardaki alım-satım yapan ekonomik birimler kusursuz ve tam bilgiye sahiptir, tam bilgiye sahip oldukları için alım yada satım kararlarını verirken rasyonel hareket ederler, dolayısıyla piyasalardaki fiyatlar daima denge noktasına doğru hareket eder. Peki sizce bu varsayım doğru mu? İnsanlar gerçekten her durumda tam bilgiye sahip olarak rasyonel mi hareket ederler? Aslında bu varsayımların doğru olmadığını finansal piyasalar bize her gün kanıtlıyor.

İşte tam bu noktada bu teoriye karşı çıkan ve finansal piyasalardaki fiyatların değişimi hakkında özgün ve gerçekçi bir teori geliştiren bir isimden bahsetmek istiyorum sizlere. Fakat bu kişi bir akademisyen, teorisyen değil. Finansal piyasalarda alım-satım yaparak dünyanın en zenginleri arasına girmiş bir kişi. Belki tahmin ettiniz; George Soros.

Soros hepimizin bildiği gibi dünyaca ünlü bir spekülatör. 1930 yılı ağustos ayında doğan Soros, 26 yaşında Wall Street’te çalışmaya başladı. Uzun yıllar çeşitli finans kuruluşlarında çalıştıktan sonra 1973 yılında kendi fon yönetim şirketini kurdu ( Soros Fund Management). Doğru zamanda doğru kararlar vererek finansal piyasalardan milyarlarca dolar kazandı ve müşterilerine kazandırdı. Fakat benim sizlere asıl bahsetmek istediğim Soros’ un yatırım felsefesi, daha doğrusu teorisi.

Soros teorisine ”refleksivite”, Türkçesiyle ”dönüşümsellik” adını verdi. Teorinin adı karmaşık gözükebilir, ama inanın özünde oldukça açık ve net. Dönüşümselliğe göre finansal piyasalar hiçbir zaman denge noktasını yansıtmazlar. Başka bir deyişle, piyasalardaki varlık fiyatları, varlıkların temel değerleriyle ( varlığın olması gereken fiyatı) örtüşmez. Soros’a göre bunun nedeni açıktır; piyasalardaki oyuncular (büyük bir çoğunluğu) alım-satım kararlarını verirken eksik bilgiyle ve yanlış önyargılarla hareket ederler. Yani verdikleri kararlar eksik bilgiye ve yanlış algılamalara dayanır. Piyasa oyuncularının yanlış önyargı ve algılamalara dayalı olarak verdikleri kararlar piyasadaki fiyatları değiştirir.

Soros’ un dikkat çekmek istediği noktalardan bir tanesi budur. Yani bir varlığın piyasa fiyatı; doğrudan doğruya alım- satım yapanların yanlış kararlarından etkilenir ve bu yanlış kararları doğrultusunda hareket eder.

Buraya kadar dönüşümsellik teorisinin bir orijinalliği yok, ama bundan sonrasına dikkatinizi çekmek isterim. Soros piyasadaki yanlış algılamaların ve yanlış fiyatların, eş zamanlı olarak alım-satımı yapılan varlığın temel değerlerine de etki edeceğini söyler. Yani piyasadaki yanlış algılamalar ve yanlış fiyatlar, eş zamanlı olarak o varlığın temel denge değerini ( olması gereken denge fiyat)de değiştirir.

Örnek verelim. Bir hisse senedinin denge fiyatı, yani şirketin ekonomik yapısına göre olması gereken fiyatı 3 lira olsun. Fakat piyasa oyuncuları eksik bilgiyle hareket ederler ve aslında hissenin gerçek değerinin çok daha yüksek olması gerektiği gibi yanlış bir algıya kapılırlarsa, tahmin edeceğiniz gibi hissenin fiyatı yükselişe geçer, örneğin 5 liraya çıkar. Fakat ilginç olan bundan sonrasıdır. Fiyatların 5 liraya çıkması şirketin ekonomik temellerini de etkiler ve olması gereken fiyat 3 liradan 4 liraya çıkar. Piyasa oyuncuları bundan cesaret bularak fiyatı daha da çok artırırlar ve fiyatı örneğin 8 liraya çekerler.

 Bu kendi kendini besleyen süreç sonsuza kadar devam etmez. Bir süre sonra piyasa oyuncuları yavaş yavaş gerçeğin farkına varır ve panikle satışa geçerler. Bu sefer aynı süreç fiyatların şiddetli biçimde düşmesine neden olur. Açıkça görülebildiği gibi iktisat teorisinin aksine bu süreç fiyatların bir denge değil, sürekli bir dengesizlik durumunu yansıttığını gösterir.

Soros’ un dikkat çektiği bir diğer nokta şudur: yanlış algılama, yanlış fiyat oluşumu ve bunlara bağlı olan temel denge düzeyindeki değişim süreci ardışık değildir; tüm bunların hepsi karşılıklı ve eş zamanlı olarak birbirlerini etkiler. Algılamalar fiyatı, fiyatlar temelleri, temeller ve fiyatlar algılamaları etkiler.

Soros ‘un teorisinin ne zaman geçerli olduğu, ne zaman olmadığı tartışılabilir. Fakat teorinin doğruluğuna yada yanlışlığına  karar verirken şunu göz önünde bulundurun: Soros bu yatırım felsefesiyle milyarlarca dolar kazandı.

Dönüşümsellik teorisiyle ilgili daha derin bilgilere ulaşmak isteyenlere önerebileceğim kitap; ” Büyük Yatırımcılar” yazarı Glen Arnold, Türkiye İş Bankası Yayınları’ndan. Kitapta Soros ‘la birlikte 9 yatırımcı hayat hikayeleri ve yatırım felsefeleriyle birlikte tanıtılıyor, iyi okumalar dilerim. Burada yazılanlar yatırım tavsiyesi/danışmanlığı değildir.

Okudunuz mu?

KÜRESEL KONJONKTÜR VE TÜRKİYE EKONOMİSİ

Tuğberk Çiloğlu Küresel ekonomide 2020 yılı başından beri etkili olan pandemi süreci, kendi içinde yaşadığı …

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

Translate »