OPSİYON STRATEJİLERİ:PERGELLER VE ÇANAKLAR

Tuğberk Çiloğlu

Finansal bir varlığın fiyatının hem yükselişinden hem de düşüşünden para kazanılabilir mi? Ya da, finansal bir varlığın fiyatının değişmemesi yoluyla para kazanılabilir mi? Bu sorular ilginç, ilginç olduğu kadar da önemli. Hatırlayacağınız üzere, 25 Temmuz 2014 tarihli yazımda opsiyonlardan bahsetmiştim. O günkü yazım opsiyonlara temel bir giriş düzeyindeydi. Bu yazıyı daha iyi anlayıp özümseyebilmeniz için  bahsettiğim yazımı bu yazıyı okumadan önce tekrar okumanızı tavsiye ederim.  Bugün, biraz daha derine ineceğiz ve yukarıda sorduğum sorulara cevap arayacağız. Haydi başlayalım.

Pergel ve çanak. Her ne kadar bu isimlerin ekonomiyle bir ilgisi yokmuş gibi görünse de, oldukça ilgililer. Pergel, bir opsiyon stratejisinin adı, çanak da öyle. Pergel; uzun pergel ve kısa pergel olmak üzere ikiye ayrılıyor, çanak da aynı şekilde. Uzun pergelle başlayalım. Uzun pergelin amacı; finansal bir varlığın fiyatı düşse de çıksa da para kazanmak, kar elde etmek. Yani, yeter ki finansal varlığın fiyatı istediğimiz ölçüde bir değişim göstersin, inmesi veya çıkması fark etmiyor. Nasıl mı? Bu strateji, aynı anda hem alım hem de satım opsiyonu alınarak gerçekleştiriliyor. Hatırlayacağınız üzere, alım opsiyonunu satın aldığınız varlığın fiyatı artarsa, kar elde etmiş oluyorsunuz. Yani, beklentiniz dayanak varlığın fiyatının yükselmesiyse, alım opsiyonu almalısınız. Aynı şekilde, dayanak varlığın fiyatının düşmesini bekliyorsanız, kar elde etmek için satım opsiyonu almalısınız. Stratejiye dönelim. ”Uzun Pergel” stratejisi uygulanırken, satın alınan alım ve satım opsiyonlarının vadeleri ve kullanım fiyatları aynı olmak zorunda. İşin püf noktası bu. Gelin, basit bir örnekle açıklayalım.

Diyelim ki Dolar/TL paritesi üzerinde uzun pergel stratejisi oluşturmak istiyorsunuz. Üç ay vadeli alım ve satım opsiyonları aldınız. Her iki opsiyonun primi 0,10 TL olsun. Yani, bu opsiyonları satın alırken toplamda 0,20 TL ödediniz. Opsiyonların kullanım fiyatları ise 2,30 TL olsun. Şimdi, bu stratejiden kar elde etmek için gereken şu: Doların fiyatı ister aşağı, ister yukarı yönde olsun mutlaka değişmeli, volatil olmalı. Diyelim ki Doların fiyatı bir süre sonra 2,50 TL’ye çıksın ve siz de harekete geçmeye karar verdiniz. Hemen alım opsiyonunu devreye sokarsınız ve Doları opsiyonu aldığınız kurumdan 2,30 TL’ye satın alırsınız. Doların değeri yükseldiği için satım opsiyonunu kullanmazsınız. 2,50 TL-2,30 TL işlemi sonucunda 0,20 TL kar elde edersiniz. Fakat opsiyonları satın alırken 0,20 TL ödemiştiniz. Dolayısıyla net karınız 0 TL olur. Bu duruma başa baş (at the money) denir. Bir diğer başa baş noktası ise tahmin edebileceğiniz gibi kullanım fiyatının opsiyon primleri toplamı kadar altında olur. Yani 2,10 TL’dir. 2,10 TL’den satım opsiyonunu devreye sokarsanız, Doları piyasadan 2,10 TL’ye satın alırsınız ve satım opsiyonu aldığınız kuruma  Doları 2,30 TL’den satarsınız. 0,20 TL karınız olur ama ödediğiniz prim de 0,20 TL olduğu için nette ne kar ne de zarar etmiş olursunuz. Dikkat ettiyseniz, bu stratejiyle para kazanmak için Doların yükseldiği zaman en az kullanım fiyatıyla opsiyon primlerinin toplamı kadar yükselmesi gerekir. 2,51 TL’ye yükselirse net kar gerçekleşir (in the money). Yine aynı şekilde eğer Dolar düşerse en az kullanım fiyatından opsiyon primleri toplamının çıkarıldığı noktaya kadar düşmesi gerekir. Yani Dolar 2,09 TL’ye düşerse kar elde etmiş olursunuz. Bu stratejinin en büyük avantajı; dalgalanma bandı opsiyon primlerini geçtiği sürece para kazanabiliyor olmanız. Ayrıca risk ise sınırlıdır. Zarar durumu Dolar sadece 2,10 – 2,50 bandında hareket ederse gerçekleşir (out of the money). Maksimum zarar ise bellidir. Eğer Dolar vade sonunda 2,30 TL ise, yani tam olarak kullanım fiyatında ise aldığınız opsiyonların primleri toplamı kadar zarar etmiş olursunuz. Bu stratejinin tek dezavantajı, aldığınız opsiyonlara ödediğiniz primdir,  pahalı bir stratejidir.

Bir diğer strateji ise ”uzun çanaktır”. Uzun çanakla uzun pergel arasındaki tek fark, alım opsiyonunun kullanım fiyatı, dolayısıyla primidir. Uzun çanak oluştururken yine vadeleri aynı olan alım ve satım opsiyonları satın alınır. Fakat, bu stratejide alım opsiyonunun kullanım fiyatı daha yüksektir, doğal olarak da opsiyon primi daha düşüktür. Yukarıdakine benzer bir örnekle açıklayalım. Alım opsiyonunun kullanım fiyatı 2,40 TL, opsiyon primi ise 0,05 TL olsun. Satım opsiyonunda ise bir fark yok: Kullanım fiyatı 2,30 TL ve opsiyon primi 0,10 TL. Dikkat ettiyseniz bu stratejide en azından başa baş (at the money)  olmak için Doların en azından 2,55 TL’ye çıkması gerekir (Bu rakam uzun pergelde 2,50 TL idi.). 2,55-2,40 sonucunda 0,15 TL kar elde edersiniz. Fakat toplamda 0,15 TL opsiyon primi ödediğiniz için net karınız sıfır olur. Bu stratejinin püf noktası şudur: Eğer Dolar’da daha çok dalgalanma bekliyorsanız, yani daha volatil bir piyasa öngörüyorsanız bu stratejiyi tercih edersiniz. Uzun çanağın avantajı; daha az opsiyon primi ödemenizdir. Yani, uzun pergele göre daha ucuz bir stratejidir. Fakat az önce belirttiğim püf noktası, aynı zamanda dezavantajıdır. Yani, net kar elde etmek için daha çok dalgalanma gerekir.

Bir diğer strateji ise, kısa pergeldir. Kısa pergeldeki amaç; uzun pergelin tam tersidir. Buradaki amaç, piyasanın mümkün olduğunca stabil kalmasıdır. Yani, fiyatlar ne kadar az değişirse o kadar çok kar elde edersiniz. Bu strateji, aynı anda hem alım hem de satım opsiyonu ”satılarak” gerçekleştirilir. ”Satılarak” kısmı çok önemli çünkü artık opsiyon alıcısı konumundan opsiyon satıcısı (option writer) konumuna geçtik. Aynı şekilde, sattığımız alım ve satım opsiyonlarının kullanım fiyatları ve vadeleri aynıdır. Diyelim ki üç ay vadeli 2,30 TL kullanım fiyatından Dolar alım ve satım opsiyonları sattık. Her bir opsiyonun primi de 0,10 TL olsun. Toplamda 0,20 TL’lik opsiyon prim geliri elde ederiz. Eğer, vade sonunda fiyat 2,30 TL olursa, maksimum karı elde etmiş oluruz: 0,20 TL. Bir an için fiyatın 2,50 TL olduğunu düşünelim. Alım opsiyonunu sattığımız kişi derhal opsiyonu devreye sokar. Böyle bir durumda biz piyasadan 2,50 TL’ye Dolar satın alırız ve taaddüt ettiğimiz gibi Doları 2,30 TL’ye alım opsiyonu sattığımız kişiye satarız, bu işlemden 0,20 TL zarar etmiş oluruz. Fakat opsiyon prim gelirimiz 0,20 TL idi. Sonuçta ne kar ne de zarar elde etmiş oluruz (at the money). Yine aynı şekilde Doların piyasa fiyatı 2,10 TL olursa da aynı durumla karşılaşırız, başa baş durumda oluruz. Sizlerin de anlayacağı gibi, fiyat 2,10 TL’nin altına indiği ve 2,50 TL’nin üstüne çıktığı sürece net zarar ederiz (Out of the money). Doların piyasa fiyatı 2,10 TL ile 2,50 TL arasında kaldığı sürece ise net kar elde ederiz (in the money). Bu stratejide Doların fiyatının stabil kalması bizim lehimize iken, volatil bir seyir izlemesi aleyhimize. Bu stratejinin avantajı, alım ve satım opsiyonu satarak opsiyon prim geliri elde ediyor olmamız. Dezavantajı ise fiyatta çok büyük bir dalgalanma olursa, zarar miktarının ucu açık bir şekilde artabilecek olması. Yani, risk çok fazla.

Bir diğer strateji ise kısa çanak. Kısa çanakta da vadeleri aynı olan alım ve satım opsiyonları aynı anda satılır.  Kısa çanakla kısa pergelin arasındaki fark; uzun pergelle uzun çanak arasındaki farka benzer. Kısa çanak durumunda, sattığımız alım opsiyonunun kullanım fiyatı daha yüksek, dolayısıyla primi daha düşüktür. Örneğin, sattığımız Dolar alım opsiyonun kullanım fiyatı 2,40 TL olsun, primi ise yine 0,05 TL. Sattığımız satım opsiyonunun kullanım fiyatı 2,30 TL, primi 0,10 TL. Diyelim ki vade sonunda Dolar 2,30 TL olsun. Böyle bir durumda alım opsiyonu sattığımız kişiler opsiyonlarını devreye sokmaz, çünkü alım opsiyonu kullanım fiyatı 2,40 TL. Satım opsiyonu sattığımız kişiler de satım opsiyonlarını devreye sokmaz çünkü kullanım fiyatı zaten 2,30 TL’dir, satım opsiyonu sahiplerine hiç bir yararı olmaz. Fakat biz toplamda 0,15 TL’lik opsiyon prim geliri elde etmiş oluruz, bu aynı zamanda bizim maksimum karımız olur. Eğer Doların piyasa fiyatı 2,40 TL olursa da aynı durum gerçekleşir, yani hem alım hem de satım opsiyonunu sattığımız kişiler opsiyonlarını devreye sokmaz ve biz yine net 0,15 TL opsiyon prim geliri elde etmiş oluruz, ki bu da maksimum kardır. Dikkat ettiyseniz bu stratejide zarar etme olasılığı daha azdır. Çünkü zarar etmek için Doların en az 2,55 TL’ye yükselmesi gerekir (Kısa pergelde bu 2,50 TL idi.). Böyle bir durumda Doları piyasadan 2,55 TL’ye alırız ve alım opsiyonu sahibine 2,40 TL’den satarız. Yani 0,15 TL zarar etmiş oluruz. 0,15 TL opsiyon prim geliri olduğu için başa baş durumda oluruz. Bu stratejinin kısa pergele göre en önemli avantajı da budur. Yani, çok para kaybetme riski ancak daha yüksek dalgalanma durumunda olur. Kısa pergele göre dezavantajı ise opsiyon prim gelirinin daha az olmasıdır.

Yukarıda, çok önemli dört temel opsiyon stratejisini özetlemeye çalıştım. Bu stratejilerin kapsamı ve konusu burada anlatılamayacak kadar geniştir. Gerek bu konuda, gerek diğer finans konularında bilgilerini artırmak isteyenler için benim de bu yazıyı yazarken yararlandığım, daha önce de tavsiye ettiğim kitap Jeff Madura’nın ”Uluslararası Finansal Yönetim-1” ( Nobel Akademik Yayıncılık) isimli kitabı. Herkese bu ve bunun gibi değerli finans kitaplarını okumanızı tavsiye eder, iyi bir hafta sonu dilerim. Burada yazılanlar yatırım tavsiyesi/danışmanlığı değildir.

NOT: Mail adreslerim utugberk@gmail.com utugberk@hotmail.com